By වායු දූෂණය හේතුවෙන් අකල් මරණ මිලියන 6.5 ක් පමණ ලොව පුර සිදුවෙන් අතර ඇස්තමේන්තු කර ඇත. මෙම අගය 2050 වන විට දෙගුණයකට වඩා වැඩි වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.
ශ්‍රී ලංකාව වාතයේ ගුණාත්මක බව අතින් රටවල් 118ක් අතරින් 58 වැනි ස්ථානයේ පසුවේ. චැඩ්, පකිස්ථානය, ටජිකිස්තානය සහ ඉන්දියාවට පසුව බංග්ලාදේශයේ ලෝකයේ නරකම වායු ගුණාත්මක භාවය ඇත.
වාහන විමෝචනය, කාබනික අපද්‍රව්‍ය දහනය, කෘෂිකාර්මික කර්මාන්තයේ නිෂ්පාදන සහ ඛනිජ තෙල් පිරිපහදු කිරීම ශ්‍රී ලංකාවේ වාතයේ ගුණාත්මක භාවයට බලපායි.
ශ්‍රී ලංකාවේ බොහෝ වාහන පැරණි ඒවා වන අතර විමෝචන පාලනය පිළිබඳ වත්මන් රෙගුලාසි සම්මත නොකරයි. වායු දූෂණය ප්‍රධාන වශයෙන් නාගරික ප්‍රදේශවල සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර නාගරික වායු දූෂණයෙන් 60% කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් වාහන විමෝචනය නිසා සිදු වේ.
වායු දූෂණයේ අනෙකුත් ප්‍රධාන ප්‍රභවයන් වන්නේ කාර්මික ක්‍රියාකාරකම්, පතල් කැණීම්, ගල් අඟුරු සහ ඩීසල් බලාගාර, ගෘහස්ථ ක්‍රියාකාරකම්, කෘෂිකාර්මික අපද්‍රව්‍ය පිළිස්සීම සහ ගොවිතැන කපා දැමීමයි.
වායු දූෂණය ශාක පරිණාමයේ ක්‍රියාවලියට බලපාන්නේ ඒවායේ පත්‍රවල ඇති දූවිලි තැන්පතු හරහා ප්‍රභාසංශ්ලේෂණය වැළැක්වීම මගින් වාතය පිරිසිදු කිරීම වළක්වයි.
වායු දූෂණය ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සහ දේශගුණික විපර්යාස සඳහා ප්‍රධාන දායකත්වයක් සපයයි. වාතයේ ඇති කාබන් ඩයොක්සයිඩ් විශාල ප්‍රමාණය හරිතාගාර වායූන් සඳහා ප්‍රධාන හේතුවක් වන අතර එය පෘථිවියේ පිටතට යන ශක්තිය උගුලට හසු කර, වායුගෝලයේ තාපය රඳවා ගනී.
දූෂණයේ කුඩා, නොපෙනෙන අංශු මිනිස් පෙනහළු, රුධිර ප්රවාහ සහ සිරුරු තුළට ගැඹුරට විනිවිද යයි. ආඝාත, නිදන්ගත ශ්වසන රෝග සහ පෙනහළු පිළිකා වලින් සිදුවන මරණවලින් තුනෙන් එකකට මෙන්ම හෘදයාබාධවලින් සිදුවන මරණවලින් හතරෙන් එකකටද මෙම දූෂක ද්‍රව්‍ය වගකිව යුතුය. සූර්යාලෝකයේ විවිධ දූෂක ද්‍රව්‍යවල අන්තර්ක්‍රියා වලින් නිපදවන බිම් මට්ටමේ ඕසෝන් ඇදුම සහ නිදන්ගත ශ්වසන රෝග සඳහා හේතුවකි. කෙටිකාලීන දේශගුණ දූෂකයන් සෞඛ්‍ය බලපෑම් හා ග්‍රහලෝකයේ උනුසුම් වීම හා සම්බන්ධ වන අතර දින කිහිපයක් හෝ දශක කිහිපයක් දක්වා වායුගෝලයේ පවතී.
බ්‍රිතාන්‍යයන් පිටව යන විට අපට වනාන්තරවලින් සියයට 80ක් තිබුණා. දැන් එය සියයට 17 ක් දක්වා ඵල බස ඇත.
මහනුවර සහ කොළඹ වායු දූෂණය කෙතරම් ඉහළ යාමේ හේතුවෙන් පාසල් සිසුන් ශ්වසන රෝග සහ පෙනහළු රෝගවලට ගොදුරු වී සිටිති . කඳුවලින් වටවී තිබියදීත්, මහනුවර නගරයේ වායු සංසරණය නිසියාකාරව සිදු නොවන ප්‍රදේශයක පිහිටා තිබීම නිසා දිවයිනේ වායු දූෂණය වැඩිම නගර බවට පත්ව ඇත.
ලෝක පිරිසිදු වායු ගෝල සඳහාවූ ජාත්‍යන්තර වායු ගෝල දිනය සැප්තැම්බර් හත්වෙනිදාට යෙදී තිබේ.
